آیا می دانید از هر 10 زن یک نفر مبتلا به تخمدان پلی کیستیک است؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک، یک اختلال متابولیک است که از هر 10 زن در سنین باروری یک نفر به آن مبتلا است. افراد مبتلا به این سندرم دچار اختلال هورمونی و مشکلات متابولیسمی‌اند که بر سلامت عمومی و ظاهر آن ها تاثیر می‌‌گذارد. این سندرم همچنین یکی از دلایل شایع ناباروری محسوب می‌شود. 

در این بیماری تخمدان‌ها عملکرد طبیعی ندارند و میزان تولید آندروژن‌ها افزایش می‌یابد. آندروژن‌ها، هورمون‌های مردانه‌اند که به طور طبیعی به میزان کم در بدن زنان نیز تولید می‌شوند، اما در تنبلی تخمدان سطح این هورمون‌ها بیشتر از حد معمول می‌شود، این هورمون‌ها در فرایند تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کرده و منجر به قاعدگی‌های نامنظم می‌شوند.

بالا بودن سطح انسولین نیز یکی دیگر از دلایل سندرم تخمدان پلی کیستیک است. بعد از خوردن غذا سطح انسولین افزایش می‌یابد تا به کبد و ماهیچه‌ها در برداشت قند از خون کمک کند. انسولین برای ورود قند به سلول‌های بدن ضروری است. اما در مقاومت به انسولین سلول‌ها پاسخ مناسبی به انسولین نمی‌دهند، بنابراین بدن مجبور به تولید بیشتر انسولین می‌شود و سطح این هورمون در خون افزایش می‌یابد.

بسیاری از خانم‌های مبتلا به تنبلی تخمدان به ویژه افراد دارای اضافه وزن، مقاومت به انسولین نیز دارند. همچنین الگوی غذایی نامناسب و تحرک کم و داشتن زمینه ژنتیکی نیز در بروز این اختلال نقش دارند. همچنین وجود التهاب در بدن که به دنبال بیماری، عفونت، استرس و چاقی در بدن ایجاد می‌شود ممکن است در ابتلا به تخمدان پلی کیستیک نقش داشته باشد. التهاب منجر به تولید بیشتر انسولین و تستوسترون در بدن می‌شود.

نتایج برخی از مطالعات حاکی از نقش عوامل محیطی در بروز این اختلال متابولیک است. مواجه با برخی مواد مانند نیکوتین، بیس فنول، فتالات و آلودگی هوا در دوران بارداری و دوران رشد می‌تواند منجر به بروز تخمدان پلی کیستیک در سال‌های آتی شود. این مواد اغلب در انواع پلاستیک، مواد آرایشی، صابون‌ها، لباس‌ها، اسباب‌بازی‌ها، فرش و وسایل مدرسه یافت می‌شوند.

علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک:

• سیکل قاعدگی نامنظم
• رویش موی زائد بر روی صورت و سایر نواحی بدن
• آکنه
• نازک شدن مو
• ریزش مو با الگوی مردانه
• افزایش وزن
• تیره شدن پوست در نواحی گردن، زیر بغل، کشاله ران
• مقاومت به انسولین
• اضطراب و افسردگی
• اختلال در باروری

تخمدان پلی‌کیستیک و اضطراب و افسردگی

تخمدان پلی کیستیک وضعیت پیچیده‌ای است که ابعاد مختلفی از سلامتی فرد، نظیر سلامت روحی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به تنبلی تخمدان در مقایسه با افراد  غیر مبتلا سه برابر بیشتر در معرض ابتلا به اضطراب و افسردگی می‌باشند.

افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک بیشتر از علائم اضطراب و افسردگی شکایت دارند. بیشتر مطالعات در رابطه با تخمدان پلی‌کیستیک و سلامت روحی بروی افسردگی، اضطراب تمرکز کرده‌اند. این در حالی است که ممکن است با بیماری دو قطبی، اختلالات خوردن و بیماری وسواس جبری نیز در ارتباط داشته باشد.

مهمترین دلایل ارتباط تخمدان پلی‌کیستیک و مشکلات روحی

• دلایل افزایش بروز اضطراب و افسردگی در بین افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک به درستی روشن نیست. این می‌تواند به دلیل علائم بیماری یا نوسان‌های هورمونی در این افراد باشد.
• تخمدان پلی کیستیک می‌تواند باعث ناباروری و پیدایش موی زائد در صورت و بدن شود. برخی افراد ممکن است درباره‌ی توانایی باروری، افزایش وزن و رویش موی زائد و ناتوانی در کنترل بدن خود دچار اضطراب شوند.
• اختلالات هورمون‌ها: محققان در حال بررسی این مسئله اند که آیا تفاوت در سطوح هورمونی در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان توضیحی برای افزایش خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی می‌باشد. در یک مطالعه نشان داده شد که هر چقدر مقاومت به انسولین بیشتر باشد بروز علائم افسردگی و اضطراب هم بیشتر است.
• همچنین سطح آندروژن‌ها در مبتلایان به تنبلی تخمدان افزایش می‌یابد. سطوح بالاتر هورمون دی هیدرواپی اندسترون سولفات ممکن است با افزایش بروز اضطراب و افسردگی در این افراد مرتبط باشد اما مطالعات بیشتری در این زمینه لازم است.
• نوروترانسمیترهای مغز: در تخمدان پلی کیستیک احتمال کاهش سطح پیام‌رسان‌های مغز وجود دارد. هورمون سروتونین که مسئول احساس خوب داشتن در فرد است در این بیماری کاهش می‌یابد. در یک مطالعه نشان داده شده که سطوح پایین سروتونین با بروز علائم افسردگی و اضطراب در ارتباط است.

چرا باید تخمدان پلی‌کیستیک را کنترل کنیم؟

تنبلی تخمدان به دلیل علائم خفیف ممکن است تشخیص داده نشود اما این اختلال در صورتی که درمان نشود، می‌تواند مشکلات جدی را برای افراد مبتلا ایجاد کند. همان طور که در بالا به آن اشاره شد این بیماری ممکن است با دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی، ناباروری، اختلال خواب، کبد چرب غیر الکلی، افسردگی و حتی سرطان رحم ارتباط داشته باشد.

تخمدان پلی کیستیک: روش های درمان مشکلات روحی

• در تخمدان پلی کیستیک افراد ممکن است افسردگی، اضطراب و تغییرات خلق و خوی را تجربه کنند. روش‌های درمانی بسیاری برای کمک به بهبود این علائم وجود دارد.
• سبک زندگی فعال ممکن است در کاهش علائم افسردگی در فرد موثر باشد. افردی که به طور مرتب ورزش می‌کنند نیز کاهش علائم اضطراب و افسردگی را گزارش کرده‌اند و افرادی که در هفته به مدت 150 دقیقه ورزش کرده‌اند کمتر دچار افسردگی شده اند.
• درمان دارویی با متفورمین در بهبود علائم افسردگی می‌تواند موثر باشد. مصرف امگا 3 به تنهایی یا در ترکیب با ویتامین دی ممکن است در تخفیف علائم اضطراب در تخمدان پلی کیستیک موثر باشد.
• سایر روش‌های درمانی عبارتند از طب سوزنی، تمرینات یوگا و تن آرامی و تمرینات تنفسی

تخمدان پلی‌کیستیک و مقاومت به انسولین

سندرم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال متابولیک و مرتبط به غدد آندوکرین است که  ارتباط نزدیکی با مقاومت به انسولین دارد. در شرایط عادی کمی بعد از خوردن غذا میزان انسولین در خون افزایش می‌یابد. انسولین باعث می‌شود که کبد و بافت ماهیچه قند را از خون برداشته و به انرژی تبدیل کنند. در صورت طبیعی بودن حساسیت به انسولین، میزان قند خون در آزمایش قند خون ناشتا در محدوده طبیعی است. اما در شرایطی که مقاومت به انسولین وجود دارد، میزان این هورمون در خون بالا است، و باعث التهاب و افزایش وزن می شود. همچنین ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی در این شرایط محتمل است. مقاومت به انسولین یکی از دلایل اصلی بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک به شمار می‌رود.

بالا بودن سطح انسولین تنها نشانه تنبلی تخمدان نیست بلکه از دلایل مهم و اصلی بروز این اختلال است. همچنین تخمک‌گذاری را مختل کرده و تخمدان‌ها تستوسترون بیشتری تولید می‌کنند. 

تخمدان پلی کیستیک: معیار تشخیص

• این سندرم معمولا با داشتن حداقل دو عامل از معیارهای زیر تشخیص داده می‌شود.
• سیکل‌های قاعدگی نامنظم به ویژه سیکل‌های طولانی و یا عدم قاعدگی
• سطوح بالای آندروژن که با رویش موی زائد در صورت و بدن ظاهر می‌شود.
• وجود کیست در تخمدان

پزشک معمولا با پرسیدن سوالاتی در مورد وضعیت سلامتی و سیکل قاعدگی و انجام معاینات پزشکی به وجود این بیماری پی می‌برد. انجام آزمایش خون و اندازه گیری سطح هورمون‌های انسولین، تستوسترون، تیروئید، پرولاکتین، قند خون و پروفایل کلسترول و لیپیدی در تشخیص بیماری موثر است. سونوگرافی لگن، رحم و تخمدان‌ها نیز روش دیگری برای تشخیص این اختلال است.

تخمدان پلی‌کیستیک و قدرت باروری 

در افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک نگرانی در مورد باردار شدن وجود دارد، آگاهی در مورد روش های درمانی پیش‌رو می تواند از میزان اضطراب و نگرانی افراد بکاهد. تخمک‌گذاری معمولا ماهی یکبار اتفاق می‌افتد. در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان، تخمک گذاری نامنظم و غیر قابل پیش بینی است و این افراد مستعد سقط نیز می‌باشند.

برای افرادی که قصد بارداری دارند ابتلا به تخمدان پلی کیستیک، داشتن زمان مناسب جهت برقراری رابطه جنسی را مشکل می‌سازد چرا که در این افراد تخمک‌گذاری نامنظم و گهگاه رخ می‌دهد. معمولا افراد نیازمند درمان‌های باروری هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که اغلب افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک قادر به بارداری حداقل یک بار در طول زندگی خود هستند.

برخی افراد دارای این اختلال فکر می کنند که باردار نمی شوند این عقیده ی درستی نیست چرا که تخمک گذاری اگر چه نامنظم است، اما اتفاق می‌افتد. بنابراین برای افرادی که قصد بارداری ندارند، مصرف قرص‌های ضد بارداری الزامی است.

تخمدان پلی‌کیستیک و اضافه وزن

چاقی و بروز تخمدان پلی کیستیک با هم در ارتباط‌ اند. چاقی می‌تواند علائم تنبلی تخمدان را وخیم‌تر کند و توانایی باردار شدن را کاهش دهد. بنابراین کاهش وزن اولین گام در درمان تخمدان پلی کیستیک برای باروری است. کاهش وزن شانس تخمک‌گذاری و منظم شدن سیکل قاعدگی را افزایش می‌دهد گاهی کاهش وزن به تنهایی شروع کننده‌ی تخمک گذاری است اما در صورت استفاده همزمان از داروهای باروری شانس تخمک‌گذاری و باروری افزایش می‌یابد. 

داشتن وزن طبیعی برای کاهش عوارض ناشی از بارداری نظیر پیشگیری از دیابت بارداری، فشارخون بارداری و مسمومیت حاملگی الزامی است. کاهش وزن بخصوص در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان کار آسانی نیست. اغلب افراد تشویق به کاهش وزن از طریق ورزش و محدود کردن کالری روزانه می‌شوند. کاهش وزن امری زمان‌بر است، اما تغییرات حتی کوچک نیز موثر است.

تخمدان پلی‌کیستیک و درمان آن 

همان‌طور که بارها اشاره کردیم مقاومت به انسولین در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی کیستیک بسیار شایع است. انسولین هورمونی است که در تنظیم متابولسیم قندها نقش اساسی دارد و به سلول‌ها جهت استفاده کردن از گلوکز کمک می‌کند( انسولین قند را به داخل سلول می‌برد). مقاومت به انسولین زمانی است که سلول‌ها توانایی پاسخ به انسولین را ندارند و بنابراین میزان انسولین در خون افزایش می‌یابد. سطوح بالای انسولین عملکرد هورمون‌های تخمدان و غده هیپوفیز را مختل کرده و به دنبال آن تخمک‌گذاری نیز متاثر می‌شود.

متفورمین: دارویی است که به بدن کمک می‌کند تا راحت‌تر از انسولین استفاده کند و سطح انسولین در خون را کاهش می‌دهد. این دارو در مبتلایان به تنبلی تخمدان، تخمک‌گذاری را بهبود می‌دهد. همچنین این دارو سبب کاهش وزن هم می‌شود اما می‌تواند با عوارضی همچون درد شکم و اسهال همراه باشد.

کلومیفن و لتروزول: تخمک گذاری را تحریک می‌کنند. کلومیفن پاسخ بدن به استروژن را مختل کرده و لتروزول تولید استروژن را سرکوب می‌کند. کاهش سطوح استروژن و پاسخ‌دهی به آن باعث می‌شود که غده هیپوفیز تولید هورمون تحریک کننده رشد فولیکول را افزایش دهد که این هورمون منجر به رشد فولیکول حاوی تخمک در تخمدان‌ها می‌شود. از عوارض این داروها گرگرفتگی است و لذا بیشتر از شش سیکل قاعدگی نباید مصرف شوند.

مصرف همزمان متفورمین و کلومیفن شانس تخمک گذاری، بارداری و تولد فرزند را افزایش می‌دهد. لتروزول در مقایسه با کلومیفن اثرات بهتری در بهبود تخمک گذاری، بارداری و تولد ایجاد می‌کند.

چنانچه قصد بارداری دارید مهم است که در زمان تخمک گذاری رابطه داشته باشید. تخمک گذاری تقریبا 13 تا 15 روز قبل از شروع پریود بعدی رخ می‌دهد. اگر که کاهش وزن و مصرف داروهای باروری موثر واقع نشوند، روش‌های دیگری نظیر جراحی وجود دارد. جراحی لاپاراسکوپیک تخمدان‌ها که در آن جراح از طریق لیزر سوراخ‌هایی در تخمدان ایجاد کرده و تخمک گذاری را تحریک می‌کند.

روش دیگر باروری در محیط آزمایشگاهی است. در این روش تخمک‌ها از طریق جراحی از تخمدان خارج شده و در شرایط آزمایشگاهی با اسپرم لقاح می‌یابند و پس از تشکیل رویان به رحم منتقل می‌شوند .

تخمدان پلی‌کیستیک و تغییر سبک زندگی

تغییر در الگوی غذایی و مدیریت وزن یکی از راهکارهای کلیدی در درمان علائم این بیماری است. کاهش وزن فرمول سریع ندارد، بنابراین باید در اجرای برنامه کاهش وزن خود صبور باشید. پیروی از یک رژیم سرشار از آنتی اکسیدان و مواد غذایی با شاخص گلایسمیک پایین جهت کاهش علائم مفید است.

در سالهای اخیر نتایج تحقیقات نشان می‌دهد‌ پیروی از رژیم غذایی دش ( DASH) در بهبود علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک موثر اسDASH مخفف روش های تغذیه ای جهت توقف فشار خون بالا (Dietary Approaches to Stop Hypertension) می‌باشد. این الگوی غذایی حاوی سدیم پایین و وعده‌های متعادل است. برخی مکمل‌های غذایی نیز در بهبود بیماری نقش دارند.

منیزیم مکمل دیگری است که در بهبود علائم نقش داشته است. برخی از تحقیقات حاکی از آن است که کمبود منیزیم می‌تواند در مقاومت به انسولین نقش داشته باشد. کمبود منیزیم حداقل در یک سوم افراد دیده می‌شود و معمولا به راحتی قابل تشخیص نمی‌باشد. اخیرا یافته‌های یک مطالعه متا آنالیز نشان داده که مکمل درمانی با منیزیم در افرادی که با کمبود آن مواجهه اند، در بهبود مقاومت انسولین نقش دارد. در مطالعه دیگری آمده که مکمل درمانی همزمان با منیزیم، روی، کلسیم و ویتامین دی در بهبود متابولیسم انسولین در افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک موثر است.

یکی از موثرترین مداخله رژیمی کاهش میزان دریافت فروکتوز است. فروکتوز به خودی خود مشکل ساز نیست بلکه میزان بالای آن می‌تواند مضر باشد. میزان کم فروکتوز که از میوه ها بدست می آید به بهبود حساسیت به انسولین کمک می‌کند. مشکل از جایی شروع می‌شود که فرآورده‌های حاوی فروکتوز بالا مثل انواع دسرها ، نوشیدنی‌های شیرین و آب میوه در رژیم غذایی مصرف می‌شود.

یافته های بدست آمده از یک مطالعه حاکی از آن است که پاسخ بدن در مواجهه با مقدار کم و زیاد قند می‌تواند متفاوت باشد. قند فروکتوز در دوز بالا، مسیر سوخت و ساز طبیعی در روده کوچک را مختل کرده و به کبد می رود، جایی که می‌تواند منجر به التهاب شود و میزان حساسیت به انسولین را کاهش دهد.

همچنین انجام 150 دقیقه فعالیت در هفته در کاهش علائم بیماری موثر است. در نظر داشته باشید که حدود 90 دقیقه از این زمان را باید به انجام فعالیت بدنی متوسط و با شدت بالا اختصاص دهید.

نتیجه گیری

سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان منجر به اختلال سیکل های قاعدگی می شود و فرایند بارداری را با مشکل مواجه می کند. همچنین میزان بالای هورمون ها ی مردانه منجربه بروز علائم ناخواسته و ناراحت کننده مانند رویش موی زاید در صورت و بدن می شود. اولین گام در درمان تخمدان پلی کیستیک، تغییر درسبک زندگی است که اغلب منجربه بهبودی می شود.

برای مثال کاهش وزن علائم را کاهش داده و شانس باروری را افزایش می دهد. در صورتی که تغییر در سبک زندگی منجربه بهبودی نشود، دارو درمانی گزینه ی دیگری برای درمان است. این دارو ها سیکل های قاعدگی را منظم کرده و فرایند باروری را تسهیل می کنند. تشخیص به موقع این اختلال در پیشگیری از عوارض  بسیار موثر است.