انواع کیست تخمدان، علائم و درمان آن

به ساختارهای کیسه مانند در درون تخمدان، کیست تخمدان گویند که با مایع یا مواد نیمه جامد پر شده است. کیست اصطلاحی است که برای ساختارهای پر از مایع استفاده می‌شود. کیست‌ها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند.

تخمدان‌ها اندام تولید مثل در زنان هستند که در لگن و در طرفین رحم قرار دارند. اندازه و شکل آنها تقریبا به اندازه یک گردو است. تخمدان‌ها منبع اصلی ترشح هورمون‌های زنانه و تخمک هستند. همچنین در رشد و بروز صفات زنانه مانند رشد پستان‌ها، شکل بدن، موهای بدن و تنظیم سیکل قاعدگی و بارداری نقش مهمی دارند.

انواع کیست تخمدان

انواع مختلفی از کیست تخمدان مانند کیست درموئید و اندومتریوما وجود دارد، با این حال کیست‌های عملکردی شایع‌ترین نوع کیست‌های تخمدانی هستند. کیست فولیکولی و جسم زرد جزء کیست‌های عملکردی محسوب می‌شوند:

• کیست فولیکولی: در طول سیکل قاعدگی، تخمک درون کیسه‌ای به نام فولیکول رشد می‌کند. این کیسه یا فولیکول درون تخمدان‌ها قرار دارد. در بیشتر موارد حوالی تخمک گذاری فولیکول پاره شده و تخمک آزاد می‌شود، اما اگر پوسته فولیکول باز نشود، مایع درون آن باعث ایجاد کیست در تخمدان می‌شود که به آن کیست فولیکولی گفته می‌شود.

• کیست لوتئال یا جسم زرد: کیست فولیکول به طور معمول بعد از آزاد کردن تخمک حل می‌شود. اما اگر فولیکول حل نشود و مجرای فولیکول باز شود، مایع اضافی در درون فولیکول ایجاد و باعث تشکیل کیست لوتئال می‌شود.

• کیست درموئید یا مویی: کیست مویی حاوی کیسه‌های حاوی مو، خون، چربی و سایر بافت‌هاست. این کیست در خانم‌ها در سنین باروری دیده می‌شود و ممکن است روی یک یا هر دو تخمدان باشد. معمولا علامتی ندارد، اما اگر بیش از حد بزرگ شود باعث چرخش تخمدان و اختلال در جریان خون می‌شود.

• کیست آدنوما: این کیست‌ها به جای رشد در داخل تخمدان به سطح خارجی تخمدان می‌چسبند، اغلب خوشخیم هستند و با جراحی برداشته می‌شوند.

• کیست اندومتریوز یا شکلاتی: در این حالت بافت‌هایی که به طور معمول در داخل رحم رشد می کنند به بیرون از بافت رحم رفته و در مکان‌هایی مانند لگن، تخمدان‌ها، روده بزرگ رشد می‌کنند. این کیست باعث ایجاد چسبندگی اندام‌ها می‌شود. محتویات کیست به رنگ قرمز یا قهوه‌ای است به همین دلیل به آن کیست شکلاتی گفته می‌شود.

• سندرم تخمدان پلی کیستیک: یک اختلال هورمونی شایع در خانم‌های سنین باروری است و علت اصلی ناباروری است. در این حالت تخمدان‌ها پر از کیست‌های کوچک هستند، چنانچه درمان نشود باعث ناباروری می‌شود.

علائم کیست تخمدان 

بیشتر کیست‌های تخمدان کوچک هستند و مشکل ایجاد نمی‌کنند. علائم می‌تواند شامل فشار، نفخ، تورم یا درد در سمتی که کیست وجود دارد باشد. درد ممکن است تیز یا مبهم باشد. گاهی اوقات کیست‌ها علائمی ایجاد می‌کنند که نیاز به مراقبت فوری دارند. در صورت داشتن هر یک از علائم زیر فورا به مرکز درمانی مراجعه کنید.

• نفخ شکمی یا ورم
• درد هنگام حرکات روده‌ای
• درد لگن قبل یا حین پریود
• درد هنگام نزدیکی
• درد در ناحیه تحتانی کمر
• حساسیت در لمس سینه‌ها
• تهوع و استفراغ

علائم پاره شدن کیست تخمدان چیست؟

پاره شدن کیست تخمدان به ویژه اگر اندازه آن کوچک باشد، همیشه با علائم همراه نیست. با این حال گاهی اوقات پارگی کیست تخمدان باعث درد شدید و خونریزی داخلی می‌شود. دردی که ناشی از پاره شدن کیست باشد معمولا ناگهانی و یک طرفه( درد سمت کیست) است. درد ممکن است حین فعالیت بدنی مانند ورزش شدید یا هنگام نزدیکی شروع شود.

هشدار: درد شدید و تیرکشنده در لگن، تب، سرگیجه ، تنفس سریع نشان دهنده پاره شدن کیست است و باید فورا به مرکز درمانی مراجعه کنید

کیست تخمدان و بارداری

گاهی اوقات کیست تخمدان در دوران بارداری تشخیص داده می‌شوند. در بیشتر موارد حین غربالگری‌های روتین و سونوگرافی‌های قبل از تولد مشاهده می‌شوند. اکثر کیست‌های که در دوران بارداری تشخیص داده می‌شوند، خوشخیم هستند و نیاز به مداخله جراحی ندارند.

در صورت شک به بدخیمی، پارگی یا پیچ خوردگی کیست، مختل شدن خونرسانی یا بزرگ بودن کیست جراحی توصیه می‌شود

عوارض کیست تخمدان

بیشتر کیست‌های تخمدان خوشخیم هستند و به طور طبیعی و بدون درمان از بین می‌روند. اما در موارد نادر، ممکن است حین معاینه توسط پزشک یک توده سرطانی تشخیص داده شود. یکی از عوارض نادر کیست تخمدان پیچ خوردگی تخمدان است. این در شرایطی است که یک کیست بزرگ باعث پیچ خوردگی تخمدان یا جابجایی از موقعیت اصلی آن شود. به دنبال آن خونرسانی به تخمدان مختل شده و در صورت عدم درمان می‌تواند آسیب یا مرگ بافت تخمدان را بهمراه داشته باشد.

پیچ خوردگی تخمدان معمولا 3 درصد از جراحی‌های اورژانسی زنان و زایمان را تشکیل می‌دهد. پارگی کیست نیز از عوارض کیست تخمدان است که باعث درد شدید و خونریزی داخلی می‌شود. این عارضه خطر عفونت را افزایش می‌دهد و در صورت عدم درمان خطرناک است.

تشخیص کیست تخمدان

کیست‌های تخمدان گاهی اوقات حین معاینه لگن تشخیص داده می‌شوند. چنانچه پزشک بر اساس علائم یا معاینه لگن به کیست مشکوک شود، از تکنیک تصویربرداری استفاده می‌کند. در سونوگرافی امواج صوتی به ناحیه مورد نظر تابانده می‌شوند و سپس از ساختارهای بدن تصویر تهیه می‌شود. سونوگرافی بدون درد و عارضه است. سونوگرافی ترانس واژینال که از طریق وارد کردن پروب به واژن انجام می‌شود، یک روش دقیق تر برای تشخیص است. سی تی اسکن و MRI از دیگر روش‌های تشخیص هستند. 

درخانم هایی که در سنین 40 یا جوان‌تر هستند و سیکل‌های منظم دارند، اغلب توده‌های تخمدان از نوع کیست‌های عملکردی است که معمولا جایی برای نگرانی نیست. کیست‌های عملکردی شامل کیست فولیکولی و لوتئال است. این کیست‌ها مربوط به زمان تخمک گذاری و سیکل قاعدگی است و معمولا طی سیکل بعدی ناپدید می‌شود. به همین دلیل این کیست‌ها به ویژه در خانم‌هایی که در دهه 20 و 30 زندگی هستند، طی چند سیکل قاعدگی مورد بررسی قرار می‌گیرند تا از ناپدید شدن آن‌ها اطمینان حاصل شود.

قرص‌های ضد بارداری مانع از تخمک‌گذاری می‌شوند، بنابراین پزشکان انتظار کیست‌های فولیکولی در خانم‌هایی که از این قرص‌ها استفاده می‌کنند را ندارند. در نتیجه اگر در این افراد علائم یا کیستی دیده شود باید تحت بررسی و پیگیری دقیق قرار بگیرند.

 کیست‌هایی که در سونوگرافی حاوی مایع هستند اغلب خوش خیم‌اند و کیست‌های بدخیم و خطرناک از بافت جامد تشکیل شده‌اند. احتمال کیست‌های بدخیم در سنین 30 کمتر است با این وجود بیشتر کیست‌هایی که در سنین 40 سالگی به بعد مشاهده می‌شوند نیز خوش‌خیم هستند. 

سرطان تخمدان در خانم‌های کمتر از 40 سال نادر است اما بعد از 40 سالگی احتمال تبدیل شدن کیست تخمدان به سلول‌های سرطانی بیشتر است. اگر چه بیشتر کیست‌های تخمدان بعد از 40 سالگی خوش‌خیم و بی‌خطرند. همچنین اندازه گیری شاخص CA-125 نیز به عنوان نشانگر سرطان تخمدان استفاده می‌شود. اما همیشه نشان دهنده سرطان تخمدان نیست حتی اگر غیرطبیعی باشد. CA-125 پروتئینی است که در خون افراد مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می‌یابد.

به خاطر داشته باشید که فاکتور CA-125 در عفونت‌های لگن، فیبروم رحمی، بارداری، کیست‌های خوشخیم تخمدان، اندومتریوز و بیماری کبدی نیز بالا می‌رود. بنابراین یک فاکتور اختصاصی برای سرطان تخمدان نیست و باید موارد دیگر رد شوند.

درمان کیست‌های تخمدان

اکثر کیست‌های تخمدان نیازی به درمان ندارند و خود به خود برطرف می‌شوند. چنانچه اندازه کیست بزرگ باشد یا مشکل ایجاد کند، باید تحت نظر و پیگیری پزشک قرار بگیرد. این بدان معناست که فرد باید به طور منظم توسط پزشک زنان ویزیت شود.

اغلب برای درد از مسکن استفاده می‌شود. گاهی اوقات قرص‌های ضد بارداری نیز تجویز می‌شود. هورمون‌های موجود در قرص باعث از بین رفتن کیست‌ها نمی‌شوند اما از ایجاد کیست جدید پیشگیری می‌کنند. 

برخی از کیست‌های تخمدان که بزرگ هستند، نیاز به جراحی دارند. در خانم‌های نزدیک به یائسگی ممکن است نیاز به جراحی باشد.

لاپاراسکوپی: در این روش یک برش کوچک در بالای شکم ایجاد می‌شود و سپس یک لوله بسیار نازک که مجهز به دوربین است، وارد حفره شکم و لگن می‌شود و اندام‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. لاپاروسکوپی معمولا به صورت سرپایی انجام می‌شود و نیازی به بستری در بیمارستان نیست.

لاپاراتومی: این روش برای کیست‌هایی که احتمال سرطان دارند، استفاده می‌شود و با ایجاد یک برش بزرگ در شکم انجام می‌شود.

پیش آگهی کیست تخمدان

پیش آگهی کیست‌های تخمدان در خانم‌هایی که نزدیک به دوران یائسگی هستند، خوب است. اکثر کیست‌ها خود به خود از بین می‌روند، با این حال این کیست‌ها می‌توانند باعث عدم تعادل هورمونی شوند. رویکرد برخی پزشکان نسبت به کیست‌های تخمدان، پیگیری و معاینات دوره‌ای است و برخی دیگر برای کیست‌های که در دوران یائسگی ایجاد می‌شوند، جراحی را توصیه می‌کنند.

توصیه به جراحی به این دلیل است که احتمال ابتلا به سرطان تخمدان در دوران یائسگی افزایش می‌یابد. برخی پزشکان در صورتی که اندازه کیست بیشتر از 5 سانتی‌متر باشد آنرا بر می‌دارند. 

پیشگیری از کیست تخمدان

کیست تخمدان قابل پیشگیری نیست، اما با انجام معاینات دوره‌ای می‌توان آن‌ها را زود تشخیص داد. کیست‌های خوشخیم تخمدان سرطانی نیستند، با این حال علائم سرطان تخمدان می‌تواند علائمی شبیه کیست ایجاد کند، بنابراین مهم است که به پزشک برای تشخیص صحیح و در صورت لزوم درمان مناسب مراجعه کنید.

حتما علائمی مانند تغییر در سیکل قاعدگی، درد لگن، کاهش اشتها، کاهش وزن بدون دلیل و احساس نفخ و پری شکم را به پزشک خود اطلاع دهید.